سهامداران ساز و کار تجارت اروپا و ایران یا همان اینستکس اعلام کردند که این مجموعه را منحل می‌کنند و دیگر از این مکانیسم برای تبادلات تجاری میان ایران و اروپا استفاده نخواهند کرد.
در بیانیه‌ای که از سوی وزارت خارجه بریتانیا منتشر شده، آمده است که کشورهای بلژیک، دانمارک، فرانسه، فنلاند، هلند، نروژ، اسپانیا، سوئد، آلمان و بریتانیا تصمیم گرفته‌اند پس از حدود ۴ سال، فرآیندی را که تلاش داشته مبادلات تجاری میان ایران و اروپا را تسهیل کند، خاتمه دهند.
دراین بیانیه، ایران به عنوان مانع اصلی اجرای مکانیسم معرفی شده و کشورهای اروپایی مدعی شده‌اند که تهران از انجام وظایف خود در اینستکس خودداری نموده است.
ساز و کار اینستکس در سال ۲۰۱۸ پس از آن به وجود آمد که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری وقت آمریکا به صورت یکجانبه این کشور را از توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ خارج کرد و پس از آن کشورهای اروپایی اعلام کردند که همچنان در این توافق می‌مانند و با راه‌اندازی مکانیسم اینستکس تلاش خواهند کرد به صورت مستقل از واشنگتن برای زنده نگاه داشتن برجام همچنین اطمینان از دستیابی ایران به منافع مادی حاصل از این توافق، ساز و کار تجارت با تهران را اجرایی کنند.
با این حال ایران هیچ وقت از راه‌اندازی و نحوه کار این مکانیسم رضایت نداشت و مقام‌های دولت پیشین بارها کشورهای اروپایی را به دلیل عدم کارایی مناسب این کانال مورد انتقاد قرار داده بودند.
در بیانیه مشترک اخیر کشورهای اروپایی آمده است که ایران در اوایل سال ۲۰۲۰ تنها با یک معامله برای صادرات کالاهای پزشکی از اروپا به ایران موافقت کرده است و «پس از آن، ایران به طور مداوم و عامدانه دیگر پیشنهادات مبادلات بین بریتانیا، نروژ، اتحادیه اروپا و ایران را مسدود کرده است».
کشورهای اروپایی می‌گویند رهبری ایران با امتناع از همکاری در زمینه صادرات دارو و سایر کالاهای نجات دهنده، برخلاف منافع مردم خود عمل کرده است. در سال‌های اخیر مقام‌های ایرانی بارها از کشورهای اروپایی انتقاد کرده‌اند که اینستکس باید در زمینه تسهیل روابط تجاری و گسترش مبادلات اقتصادی نیز فعالیت کند، نه اینکه تنها بر موضوعات دارویی و پزشکی محدود بماند.
در بخش پایانی بیانیه کشورهای اروپایی آمده است: «با توجه به امتناع مداوم ایران از تعامل با این شرکت، سهامداران اینستکس به این نتیجه رسیده‌اند که دیگر زمینه‌ای برای ادامه فعالیت اینستکس وجود ندارد. سهامداران اینستکس در مجمع عمومی فوق‌العاده روز ۹ مارس ۲۰۲۳ به انحلال اینستکس رای مثبت داده‌اند.»
پس از انتشار این بیانیه، ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران به تصمیم کشورهای اروپایی واکنش نشان داد و تاکید کرد که اینستکس از همان ابتدا هم در انجام تعهداتش ناکام بوده و کشورهای اروپایی نتوانستند اقدامات لازم و ضروری را برای فعال سازی آن در قالب تعهدات اروپا در برجام به انجام برسانند.
او در ادامه با اشاره به اینکه کشورهای اروپایی در طول این سالها هرگز نتوانستند منبع مالی یا خط اعتباری بلندمدتی به این کانال تزریق کنند، افزود: «ما هرگز به اینستکس دل نبسته بودیم و تجارت بین‌الملل خود را از سایر کانال‌های مالی و بانکی بین‌الملل انجام می‌دهیم.»
