به تازگی مقاله‌ای با عنوان 4درس استراتژیک ایتالیا برای توسعه به قلم علی سرزعیم در رسانههای اجتماعی منتشر شده است. در این مقاله نویسنده به طرح این پرسش که چرا ایتالیایی‌ها با فرهنگی مشابه ایران توانستند توسعه پیدا کنند پرداخته است اما پرسش عمیق‌تر این است که آیا شباهتی وجود دارد که قابل مقایسه باشد؟ و اگر شباهتی وجود دارد تا چه اندازه است؟ بنابراین در این گزارش به 4 نکته ای که می‌توان مورد بررسی قرار داد، اشاره می‌کنیم.
اثر همسایگی
اثر همسایگی ایران به طور خلاصه به تأثیر کشورهای همسایه بر سیاست، اقتصاد، فرهنگ و امنیت اشاره دارد. این تأثیر میتواند دارای وجه مثبت و منفی باشد. از جنبه‌های مثبت همسایگی با کشورهای مختلف برای ایران میتواند فرصت‌های اقتصادی و فرهنگی را فراهم کند. به عنوان مثال تجارت با کشورهای همسایه مانند عراق، ترکیه، ترکمنتسان و پاکستان میتواند به رشد اقتصادی ایران کمک کند.
مقایسه ایران با ایتالیا
ایتالیایی‌ها که شاهد رشد و بازسازی کشورهای همسایه به خصوص فرانسه بودند و خود را دائم با آنها مقایسه می‌کردند ، انگیزه اصلاح یافتند.
نتیجه: در مجموع تأثیر همسایگی ایران پیچیده و چندوجهی است؛ این کار هم میتواند فرصت پیشرفت ایران را فراهم کند و هم چالش‌هایی را نیز به همراه داشته باشد. تنش‌های سیاسی با برخی از همسایگان مانند عربستان سعودی و دخالت ایالات متحده میتواند به بی‌ثباتی در منطقه منجر شود. همچنین قاچاق کالا و مواد مخدر از طریق مرزهای مشترک افغانستان میتواند به مشکلات امنیتی در ایران دامن بزند. پرسش اینجاست که آیا همسایگان ایتالیا مانند فرانسه از نظر دسترسی به امکانات و تکنولوژی‌های به روز، ارتباط با دنیا و همچنین از نظر اقتصاد قابل مقایسه با همسایگان ایران هستند؟
اثر مهاجرت
در 10سال گذشته میزان مهاجرت از ایران افزایش چشمگیری داشته است. بر اساس آمار سازمان ملل متحد، در سال 2013 حدود 5/3 میلیون ایرانی در خارج از کشور زندگی می‌کردند. در حالی که این تعداد در سال 2023 به بیش از 6 میلیون نفر رسیده است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در سال 2020 حدود 60 درصد از مهاجران ایرانی دارای مدرک لیسانس یا بالاتر و 40 درصد بعدی دارای مدارک پایین تر بوده‌اند. همچنین به ترتیب اولویت برای مهاجرت، اروپا محبوب‌ترین مقصد مهاجران ایرانی است به طوری که حدود 40درصد از آنها در کشورهای اروپایی مانند آلمان، انگلیس، فرانسه، هلند و سوئد زندگی می‌کنند. بعد از آن ایالات متحده آمریکا و کانادا مقصد 25درصد دیگر از مهاجران ایرانی است و 15درصد از مهاجران ایرانی به کشورهای آسیایی مانند ترکیه، امارات متحده عربی و استرالیا مهاجرت کرده‌اند و 20درصد باقی مانده در سایر نقاط جهان زندگی می‌کنند. از دلایل مهاجرت، ادامه تحصیل و یافتن فرصت‌های شغلی بهتر با دستمزد بالاتر می‌توان ذکر کرد که بیشترین آمار را به خود اختصاص داده‌اند.
مقایسه ایران با ایتالیا
اقتصاد ایتالیا در سال‌های جنگ جهانی وضع ناگواری داشت و به همین دلیل مهاجران زیادی را به کشورهای دیگر فرستاد. وقتی از بلژیک قرار بود زغال سنگ وارد کنند شریط را به گونه‌ای ایجاد کردند که کارگران آن از ایتالیا به آنجا مهاجرت کنند تا فشار بیکاری کم شود. به‌طور اصولی این کشور در سال‌های بعد از جنگ جهانی یک کشور مهاجرفرست بود.
نتیجه: مهاجرت ایرانیان به‌طور قطع پیامدهای برای ایران به همراه خواهد داشت. از یک سو «فرار مغزها» میتواند منجر به از دست رفتن سرمایه انسانی و تخصص در کشور شود. از طرفی ظرفیت‌های نهفته-ای در این مسأله وجود دارد؛ مهاجران می‌توانند با ارسال حواله و سرمایه‌گذاری در ایران به اقتصاد کشور کمک کنند.
همچنین می‌توانند به عنوان پل ارتباطی بین ایران و کشورهای میزبان عمل کرده و تبادلات فرهنگی، علمی و تجاری را تسهیل کنند. اما پرسش اینجاست که این اتفاق افتاده است؟ چند درصد از افرادی که برای تحصیل رفته‌اند به‌طور مجدد به ایران بازگشته‌اند؟ و افرادی که برای سرمایه‌گذاری از ایران خارج شده‌اند چند درصد از سرمایه خود را به ایران بازگرداننده‌اند؟ اگر ایتالیا در این مورد موفق بوده است، میتواند دلایل مختلفی از جمله برنامه‌ریزی و مدیریت کردن مهاجران و سرمایه‌های آنها و نرخ بازگشت به کشورشان و همچنین استفاده درست از تحصیل‌کرده‌های خارج از کشورشان را مثال زد. اما قطع به یقین می‌توان گفت که آمار درستی در مورد کشور ایران وجود ندارد تا بتوان اظهارنظر دقیقی کرد که تا چه اندازه ایران در این زمینه موفق بوده و با توجه به شبکه گسترده‌ای که ایرانیان در سطح دنیا داشته اند، توانسته است از این ظرفیت به درستی استفاده کند .
وجود اقلیت کارآفرین و پرتلاش
در همه کشورافرادی هستند که راضی به وضع موجود باشند و نسبت به پیشرفت کشور بدبین و همواره بر نقاط ضعف تمرکز کنند. اما اقلیتی از افراد به نام کارآفرینان وجود دارند که با تلاش و پشتکار خود، در شرایط غیرایده‌آل نیز به دنبال پیشرفت و آبادانی کشور هستند. در سال‌های اخیر، با تمام سختی‌ها و تحریم‌های که در کشور وجود داشته شاهد رشد چشمگیر کارآفرینی در ایران در زمینه‌های مختلفی مانند فناوری اطلاعات، صنعت، کشاورزی و خدمات بوده‌ایم. بسیاری از این کارآفرینان با ایده‌های نو و خلاقانه در شرایط موجود کشورتوانسته‌اند نه تنها برای خود و دیگران شغل ایجاد کنند، بلکه به پیشرفت و توسعه اقتصادی کشور کمک شایانی کردند.
مقایسه با ایتالیا
در ایتالیای بعد از جنگ کسانی ظاهر شدند که قابلیت کارآفرینی زیادی داشتند و با تلاش خیره کننده‌ای به بقیه ثابت کردند که می‌شود پیشرفت کرد. یکی از آنها کسی است که شرکت معروف اِنی یکی از دستاوردهایش است. امثال او و دستاوردهایش اعتماد به نفس را در جامعه ایتالیا تزریق کرد و به جامعه کمک کرد که بر یأس و ناامیدی غلبه کنند.
نتیجه: موفقیت و تلاش این افراد در جامعه به تنهایی کافی نیست و برای ایجاد تحولات بزرگ در کشور، نیازمند حمایت و همراهی تمامی آحاد جامعه است.
ایجاد شرایط مناسب برای کارآفرینی و نوآوری در ایران، از جمله وظایف مهم دولت است که باید حامی و همراه کارآفرینان در شرایط سخت اقتصادی و سیاسی باشد.
تا فرهنگ کار و تلاش و تشویق افراد خلاق و نوآور در جامعه نهادینه نشود حرکت کارآفرینان تأثیر قابل توجه‌ای در پیشرفت و آبادانی کشور نخواهد داشت.
حضور در مجامع و اتحادیه‌های جهانی
ضرب‌المثلی ایرانی وجود دارد که می‌گوید با 6جهت هم‌نشين شوي، ششمي هم مي‌شوي این موضوع اشاره به گسترش روابط بین‌المللی دارد که یک اهرم برای رشد است. هر چقدر در روابط بین‌المللی، پیمان‌های دو و چندجانبه، سازمان‌ها و سازوکارهای بین المللی مانند سازمان همکاری اقتصادی (ECO) ، سازمان کنفرانس اسلامی (OIC) و عضویت سازمان همکاری شانگهای (SCO) حضور داشته باشیم برای ایران مثمرثمر خواهد بود. تعامل با فضای بین الملل به ما اندیشه عمیق تر و انگیزه بیشتری را برای بهبود می‌دهد.
مقایسه با ایتالیا
پیوستن و حضور در اتحادیه اروپا به ایتالیا کمک کرد تا راحت‌تر مسائل داخلی خود را حل کند. به‌طور مثال در توسعه و ادبیات‌گذار اقتصادی شاخصی به نام نزدیکی به بروکسل مطرح است یعنی هر چه کشورهای شرق اروپا به بروکسل نزدیک تر بوده‌اند و احتمال پیوستن خود را به این اتحادیه بیشتر می‌دیدند بهتر و سریع‌تر می‌توانستند مسائل و موانع داخلی توسعه خود را حل کنند.
نتیجه: مقایسه تجربه ایتالیا با ایران در زمینه پیوستن به یک اتحادیه منطقه‌ای و تأثیر آن بر پیشرفت، پیچیدگی‌های خاص خود را دارد. درست است که عضویت ایتالیا در اتحادیه اروپا به این کشور کمک کرد تا برخی از چالش‌های داخلی خود را به طور مؤثرتر حل کند اما با این حال تجربه ایتالیا بدون چالش نبوده است. به عنوان مثال، اتخاذ برخی سیاست‌های اقتصادی اتحادیه اروپا مانند سیاست‌های ریاضتی منجر به افزایش بیکاری و نارضایتی عمومی در ایتالیا شده است. در مورد ایران شرایط متفاوتی وجود دارد. ایران در حال حاضر تحت تحریم‌های شدید ایالات متحده و برخی کشورهای دیگر قرار دارد که پیوستن به هر اتحادیه را با دشواری مواجه می‌کند.
سخن پایانی
انسان‌ها با الهام از پیشرفت اطرافیان و همسایگان خود انگیزه می‌گیرند؛ وظیفه کارشناسان است که تجارب موفق کشورها را شناسایی و با افراد جامعه به اشتراک بگذارند. همچنین تفکر استراتژیک به ما کمک می‌کند تا در دل هر چالشی، فرصتی برای پیشرفت پیدا کنیم. مهاجرت نخبگان در نگاه نخست یک تهدید ملی به نظر می‌رسد اما از منظری دیگر میتواند فرصتی برای استفاده از شبکه گسترده ایرانیان در خارج از کشور به وجود آورد.
گسترش روابط بین‌المللی یکی از نقاط اهرمی برای فعال کردن چرخه‌های رشد است. حضور فعال در روابط بین‌المللی، پیمان‌ها، سازمان‌ها و سازوکارهای بین‌المللی با در نظر گرفتن تأمین منافع ملی برای ایران مفید خواهد بود.
تعامل با فضای بین‌الملل دید عمیق‌تر و انگیزه بیشتری برای بهبود به ما می‌دهد. همه ما در هر سطحی در جامع هستیم می‌توانیم این مسیر نقش‌آفرینی مؤثری برای جامعه داشته باشیم.
